Sport in het algemeen en voetbal misschien wel in het bijzonder is onder andere zo populair omdat er veel verschillende emoties een rol kunnen spelen.
In het algemeen kun je zeggen dat emoties ons wijzen op situaties die van levensbelang zijn of ons op een andere manier raken en ons aanzetten tot acties.
Nu is een wedstrijd op De Potacker weliswaar niet van levensbelang maar belangrijk is een potje voetbal meestal wél. Als supporter kun je je bijvoorbeeld identificeren met de eigen spelers en je afzetten tegen de tegenstander. Sympathie en afkeer dus. En dat is een oeroud principe binnen een toneelstuk, een film, een roman en andere verhaalvormen. Je leeft immers mee met Roodkapje die sympathiek is maar die ook in de moeilijkheden komt en je zet je af tegen de boze wolf die uit is op narigheden en het Roodkapje moeilijk maakt. Zouden we niet van dat probleem af zijn als er na iedere wedstrijd drie punten te verdelen zouden zijn; één voor de ploeg die de meeste doelpunten heeft gemaakt, één voor de sportiefste ploeg en één voor de ploeg die het fraaiste spel heeft laten zien?
Ik dwaal af, dus terug naar de emoties. Ik richt me hier op zestien emoties, er zijn er meer, maar zestien voorkomt verder afdwalen. De meeste emoties die een mens heeft zijn vervelend om te ervaren. We hebben dus minder fijne emoties dan vervelende. Een aantal emoties kun je aan de lichaamstaal van iemand zien en/of horen en alle andere zijn daar op een of andere manier van afgeleid.
Laten we maar beginnen met de fijne emoties want er is al (corona-) ellende genoeg.
We hebben in deze opzet een zestal fijne emoties.
Allereerst is er de ‘Vreugde’, het blij worden of blij zijn. Bram (JO7) scoort van grote afstand en hij juicht, lacht, gaat uit zijn bol, enz.Teamgenoten delen in de vreugde en juichen ook en omhelzen de schutter. Wie herinnert zich niet het fantastische doelpunt van Marco van Basten, in de finale van het Europese kampioenschap in 1988. Het stadion ontplofte, het land huilde van vreugde, de dijken stroomden over maar de nuchtere Arnold Mühren, die de loepzuivere voorzet gaf, liep rustig naar zijn medespelers, hij juichte niet eens. Hij was op een zondagmiddag gewoon zijn werk aan het doen. Dus de ene persoon kan eenzelfde ervaring nu eenmaal heel anders beleven of uiten dan een andere.
Ook positief is ‘Tevredenheid’ en dat is een beleving die hoort bij ‘Ik vind iets goed genoeg’ of ‘Dat geeft ons een voldaan gevoel’. Team X verliest met 1-0 in de blessuretijd maar door de enorme inzet ontstaat er een tevreden gevoel, ook omdat men weet dat, als men met dezelfde instelling blijft spelen, dat dan de punten vanzelf zullen komen. Misschien is de bedoeling van ons leven wel dat je, vlak voor je gaat, met een zekere tevredenheid terugkijkt op je leven.
‘Trots’ is een derde emotie die fijn is. Trots heeft te maken met het evalueren van het eigen gedrag en je kunt dan ook alleen maar trots zijn op jezelf en dus niet op een ander. ‘Ik ben trots op mijn zoon’ zegt de vader langs de lijn. Mooi niet, maar papa kan wél heel blij voor hem zijn. Iemand heeft iets bereikt, met name door zijn of haar eigen inspanningen en dat is veel beter dan voorheen of hij is vandaag de beste van het team en krijgt dat duidelijk te horen. Het gaat dus vooral om een positieve ontwikkeling van jezelf of om een eenmalig gebeuren.
Nog eentje: ‘Verrassing’. Je kunt aangenaam verrast worden, je verwacht iets niet maar het gebeurt wél. Het team van Marjon, dames zes, staat in het begin van de blessuretijd met 2-0 achter maar M. scoort in de resterende tijd nog twee keer. Verrassing!! Grote ogen, de mond valt open en de korte emotie gaat over in blijdschap.
‘Hoop’ doet leven, zet aan tot actie, geeft energie, zorgt voor een betere sfeer, voor een geslaagde therapie, voor verbinding tussen mensen. Maar hoop heeft erg vaak een keerzijde van eenzelfde medaille. Bij hoop ligt er steeds het gevaar van mislukken op de loer of zelfs wanhoop.
Ook fijn: ‘Opluchting’. De stoere laatste man van Someren twee moet een strafschop nemen, een beslissende.Hij ziet enorm op tegen zijn taak, heeft plotseling last van faalangst en nog van enkele andere angsten (zelf invullen!). Hij kogelt de bal snoeihard en haarzuiver in de hoek, met de ogen dicht. Opluchting bij iedereen, behalve bij de tegenstander, maar vooral bij de eerder genoemde laatste man die ook als laatste man de kantine verlaat.
En dan: de emoties die als vervelend worden ervaren.
Ik val meteen met de deur in huis, of in de kantine.
Onze belangrijkste emotie is ‘Angst’. We kennen allemaal wel verschijnselen van angst; voor de tandarts, voor een nare ziekte, we kunnen watervrees en hoogtevrees hebben, kunnen lijden aan de angst voor het moeten inleveren-op-leeftijd en uiteindelijk is ook de doodsangst mogelijk. Op de groene grasmat is er de onzekerheid bij het geven van een pass, de huiver voor de razendsnelle tegenstander en een scheidsrechter is niet bepaald verzot op zijn beoordelaars. Angst is een goede raadgever want het kan ons waarschuwen, doen vluchten, enz. Maar angst maakt ons ook kleiner, kwetsbaarder en is vooral gericht op onszelf. Daarom wordt angst nogal eens omgezet in agressie want boosheid is gericht op anderen en dat maakt ons groter, stoer en de eigen angst gaat mogelijk over op een concurrent, tegenstander of vijand.
‘Boosheid’ is er in allerlei gradaties en dat is ook bij de andere emoties het geval. Er kan sprake zijn van een (lichte) irritatie, van kwaadheid, van grote boosheid, van woede en razernij lijkt me de meest heftige vorm. De oplopende emoties hebben te maken met het temperament van iemand, met de situatie of de gebeurtenis en de gevoeligheid voor iets of iemand. Zélf ben ik als speler van Someren 1 ooit in mijn gezicht gespuugd. De spits van de tegenpartij, die ik moest ‘uitschakelen’ was nogal gefrustreerd en ik heb hem duidelijk gemaakt dat hij nooit meer tegen ons zou scoren. Heb me tot nog toe gehouden aan die belofte. Wijlen Jan Tinnemans nam me mee naar de scheidsrechter en zei ‘Scheids, dat (de klodder op mijn snuit) kan hij (ik dus) toch niet zelf hebben gedaan?!’. Het is een voorbeeld van een emotionele gebeurtenis die zich vastzet in het geheugen want het is al meer dan veertig jaren geleden.
De kern van ‘Verdriet’ is het gemis van iemand of iets. De veteranen nemen in het crematorium afscheid van een maatje en denken onbewust aan hun eigen dood.Ze troosten elkaar met mooie herinneringen, aanrakingen, tranen vloeien en de uitgebreide karaktereigenschappen van de overledene worden benoemd. Voorbeeld 2: door een hardnekkige knieblessure moet de kleinzoon van opa voorgoed stoppen met voetballen.Dat gaat hij enorm missen, vooral de sfeer binnen de groep en de herinneringen aan al het moois.
‘Walging’ heeft te maken met een grondige afkeer van iets of iemand. Bijvoorbeeld spreekkoren die mensen tot op het bot raken, een steeds weer partijdige scheidsrechter of een spugende spits.
‘Teleurstelling’ is het gevoel dat ontstaat als iets (zwaar) tegenvalt. Waarschijnlijk was er vooraf hoop op een goede afloop maar uiteindelijk is die hoop tevergeefs geweest. Je kunt teleurgesteld zijn in een ander maar ook in jezelf. Of in een gebeurtenis. Teleurgesteld zijn gaat nogal eens over in verdriet of in boosheid. Bereid jonge mensen regelmatig voor op mogelijke teleurstellingen. Dat kan bijvoorbeeld helpen bij het omgaan met coronamaatregelen. Of de volgende pandemie.
‘Schaamte’, ‘Spijt’ en ‘Schuld’ horen min of meer bij elkaar. Het zijn de zogenaamde norm-emoties; als deze emoties goed ontwikkeld zijn is er sprake van een goed geweten of normbesef. Bij schaamte voel je je bekeken en be- of veroordeeld. Door de grond willen zakken na het missen van een grote kans of vroegtijdig moeten vertrekken met een rode kaart.
Spijt ontstaat als je iets niet hebt gedaan en dat jammer vindt of als je juist iets wél hebt gedaan maar daardoor een ander hebt benadeeld.
En een schuldgevoel kan ontstaan als je iets hebt nagelaten of expres iemand hebt benadeeld.
Grote ‘Jaloezie’ heeft meestal te maken met relaties en de angst om iemand kwijt te raken speelt daarbij een rol. Op het veld kan een buitenspeler jaloers worden op de spits, die weer eens topscoorder is geworden. Aan de ene kant is er bewondering voor hem en aan de andere kant is er een vorm van afgunst. Gemengde gevoelens dus en die komen niet alleen bij jaloezie voor.
Ik sluit af met ‘Medelijden’, in mindere mate medeleven.
Men kan zich dan gemakkelijk verplaatsen of inleven in een ander, vaak omdat men eenzelfde vervelende gebeurtenis heeft meegemaakt. Men kan zich het denken, het handelen en de emoties van, bijvoorbeeld een dierbaar iemand goed voorstellen, men identificeert zich met hem of haar.
Natuurlijk komen ook allerlei vormen van gemengde gevoelens voor. (Een gevoel is meer van fysieke aard dan een emotie, bijvoorbeeld een gevoel van dorst, honger, opwinding, vermoeidheid, ontspannen zijn, enz.). En emoties hebben dus veel invloed op ons denken (en omgekeerd), op ons handelen en op de normen en waarden die we van belang vinden.
Namens De Commissie Normen en Waarden.
Henk Manders.
